Author - admin

Tiếp nối câu chuyện về thiết kế và người thiết kế, hiện những vấn đề liên quan đến hội nhập khu vực và quốc tế trong nghề nghiệp của giới Kiến trúc sư ( KTS) Việt Nam thường được các ngành hữu quan đặt ra câu hỏi: làm sao để chúng ta không thua ngay trên sân nhà ? Chưa nói đến khả năng cạnh tranh ở công trình lớn có đấu thầu thiết kế  hay công trình ngân sách, chi riêng ở mảng thiết kế công trình tư nhân nhỏ lẻ, dường như vẫn còn tồn tại một số cách tư duy thiết kế chưa thực sự khoa học, bài bản và hệ thống.

* Tư duy “ may nhờ rủi chịu”
Giới thiết kế lâu lâu than thở rằng sao nghề mình lắm rủi ro, hay bị “xù” thiết kế phí…Thế nhưng vấn đề ở đây lại không nằm trong phạm trù đạo đức hoặc pháp lý (lập hợp đồng thiết kế thế nào, đòi nợ thiết kế phí ra sao) mà nên nhìn dưới góc độ “tiên trách kỷ” : người thiết kế (chúng ta ) đã tiến hành tư duy và thực hiện các bước thiết kế thế nào để giảm bớt sự phụ thuộc vào may mắn ? Một số kiến trúc nước ngoài hoặc giới nghiên cứu về quy trình hành nghề kiến trúc chuyên nghiệp ở nước ngoài có nêu lên ý kiến đáng lưu ý : có thể vì KTS ta có lúc vẫn còn tư duy theo kiểu 2 bước, nói theo Paul Lasseau là kiểu tư duy dựa vào may mắn, Success in Lucky ( trong Graphic Thinking in Architect and Designer ).

Hai khu resort khác nhau về phong cách, một do Singgapore, một do Việt Nam thiết kế,
đều có điểm chung là rất tỉ mỉ chi tiết và tôn trọng thiên nhiên là tiêu chí hàng đầu.

Tư duy hai bước, tuy có số nhiều ( 2 ) nhưng thực ra là đơn tuyến, đơn giản. Đó là từ bước một : KTS nạp dữ liệu vào, sau đó anh ta đến luôn bước hai: ra sản phẩm thiết kế ! Có đơn giản quá vậy chăng khi chính chủ đầu tư phải nêu câu hỏi: vì sao nhà tôi có nhu cầu này, có vấn đề kia đặt ra mà không thấy thiết kế giải quyết ? Câu trả lời có thể ấp úng, có thể hào hứng, đó là vì tôi ( người thiết kế) thấy làm thế này là đẹp, là do hình khối kiến trúc theo tôi nên nó phải kéo dài phòng này, thu nhỏ phòng kia, là bởi tỷ lệ đặc rỗng ngoài mặt tiền nên tôi trổ cửa chỗ này bít kín chỗ nọ… Phản hồi của chủ đầu tư dĩ nhiên cũng có thể ngập ngừng, nhưng cũng có thể rất lạnh lùng, vậy à, còn tôi thì thấy không đẹp, phi lý ! Tranh cãi về cái gì chứ về cái đẹp, nhất là trong kiến trúc, luôn là chủ đề vô tận, vô vọng và vô ích, vì cuối cùng công trình vẫn thuộc về chủ đầu tư. Anh ta có thể không thấy ngay, có thể ” nhịn” KTS một chút, nhưng rồi cũng sửa đổi theo ý anh ta. Và khi gia chủ đã không ưng thì sản phẩm của kiến trúc sư làm ra phải ” may nhờ rủi chịu” chính là vậy.

* Tư duy 3 bước có hoạch định:
Thay vào đó, nếu nhà thiết kế biết phân tích, tiếp nhận nhu cầu của chủ nhà ( kể cả nhu cầu – quan niệm về chuyện đẹp xấu ) thì vừa đỡ xảy ra tranh cãi, vừa mau chóng đi đến thống nhất ( dù ít hay nhiều ) những điều cơ bản cần giải quyết của một hồ sơ thiết kế. Đừng nhầm lẫn các vấn đề kể trên với kỹ năng trình bày hay thương thảo hợp đồng, mà cần hiểu rằng tự thân bản thiết kế của KTS nếu thể hiện tư duy chưa ổn chỗ nào đó thì dẫu anh ta có “ mồm năm miệng mười ” hay trình diễn với ” múa minh họa” hoành tráng đến đâu cũng không thể khỏa lấp khiếm khuyết được.

Vậy thì phải tư duy ra sao, hay phải làm gì giữa 2 bước tư duy đơn giản kể trên, đó chính là vấn đề đặt ra trong phương pháp tư duy 3 bước : Nạp dữ liệu đầu vào ( input) – Xử lý dữ liệu ( analys ) – Hoàn thành phương án ( output) .

Ở cách tư duy 3 bước ( hay còn gọi là Sự thành công có hoạch định – Succes in the Plan) này có thêm bước Xử lý dữ liệu nên nhà thiết kế thường xuyên được cân đối và chỉnh sửa bởi chính phương pháp của mình. Nếu dữ liệu anh ta có không đủ, mập mờ, chung chung, biến động,.. thì khi vào bước phân tích sẽ lộ ra các mâu thuẫn. Khâu xử lý dữ liệu và hoạch định các phương án nằm trong hệ thống ràng buộc nhau nên giải quyết xong bước 2 thì mới làm tiếp bước 3 được, không thì sẽ phải quay lại khâu nạp dữ liệu. Ta có thể xét qua trường hợp cụ thể dưới đây:

Ví dụ gia chủ nêu hết các nhu cầu, từ đó thấy phải làm tối thiểu 3 tầng mới đáp ứng được, nhưng dữ liệu về cấp phép xây dựng lại chỉ được làm không quá 2 tầng, gia chủ sẽ thiếu hẳn một số phòng chức năng. Như vậy, hai bên phải ngồi lại với nhau liền chứ không phải cứ làm cho ra ý tưởng xong mới đi xin phép để rồi bị chỉnh sửa ( hoặc ” chạy ” để được làm trái phép như một số người lầm tưởng). Thiết kế lúc này phải tính toán gói ghém trong diện tích có thể, chủ nhà phải chấp nhận giảm bớt nhu cầu, gặp bên cấp phép để được hướng dẫn đảm bảo đúng quy định… Vậy thì, năng lực thiết kế ở giai đoạn này không liên quan nhiều đến hình khối 3D hay nội thất lung linh mà nhà thiết kế đang định hăm hở “khoe hàng”. Thay vào đó, phải phân tích, phác thảo lại sao cho thỏa mãn nhu cầu và xử lý bài toán bị bó buộc do qui định xây dựng. Nếu nhà thiết kế có kinh nghiệm, kiên quyết dừng lại tại đây để đợi chủ nhà đi xin phép, xác định lại nhu cầu, thậm chí xác định lại với nhau có làm tiếp hay không,… thì anh ta sẽ không phí công mộng mơ, thất vọng, mất hứng,…như một số nhà thiết kế trẻ chưa thực sự chuyên nghiệp hay than thở.

* Tư duy phản biện và sự kiểm tra đôi bên :
Để hoàn thành phương án tuần tự và khoa học còn cần đến tư duy phản biện, như một công cụ bắt buộc để không bỏ sót dữ liệu và tạo sự công bằng. Các nhà phân tích về tư duy trong sáng tạo, như lý thuyết của Richard Paul và Linda Elder, đã chỉ ra một số đề mục mà KTS cần sử dụng để phản biện lại gia chủ cũng như bản thân để củng cố dữ liệu :

– Sự rõ ràng và chính xác: để làm rõ các nhu cầu ( ví dụ : phòng ngủ muốn rộng là sẽ có gì trong đó). Hoặc làm rõ những khái niệm chưa chính xác ( ví dụ gia chủ muốn phòng khách cao cho sang, vậy thế nào là cao,  3m7 hay phải trên 4m2 ?

– Sự liên quan và các chiều hướng: ví dụ gia chủ muốn làm vườn trên mái nhà, vậy các yếu tố cần phải lưu tâm như cấp thoát nước, chống thấm, kết cấu, mái che,…và thậm chí cả trải nghiệm của gia chủ với câu hỏi : anh chị đã từng làm vườn trên mái chưa, có thời gian để chăm sóc không, cần đặt ra và giải đáp.

– Sự logic và ý nghĩa của các ý tưởng: vì sao anh chị thích nhà kiểu Tây ? Nếu làm nhà kiểu Tây thì sẽ gặp những vấn đề gì cần tuân thủ, như kiểu cách, thức cột, vòm và gờ chỉ … với tài liệu tham khảo kiến trúc cổ điển Tây phương thật cụ thể để “nói có sách mách có chứng”, không mơ hồ nhập nhằng.

Bất kỳ ngôi nhà nào cũng đều có những chuyện cơ bản và quan trọng mà chủ nhà thấy cần phải giải quyết. Ví dụ : nhà nhỏ chật hẹp, kinh phí không đủ, các tranh cãi về kiểu dáng hoặc phong cách… Nếu người thiết kế được giao nhiệm vụ quá sơ sài, hời hợt, không có điểm gì nổi trội thì đó chính là vấn đề. Bởi vì, hoặc gia chủ chưa nhận ra, hoặc là vấn đề đã bị chìm khuất bởi quá trình trao đổi thông tin không rõ, bị nhiễu thông tin bởi chuyện nhỏ nhặt. Một ví dụ khác: thay vì tự tin vào việc xử lý nền móng công trình trên nền đất yếu (nếu mình chỉ biết lý thuyết chung chung ) thì KTS hãy tư vấn cho gia chủ tìm đơn vị khác thích hợp việc này để tham khảo ý kiến xử lý cụ thể. Tâm lý ngại bày vẽ ban bệ tốn kém khiến gia chủ hay có xu hướng “gom về một mối” và làm cho Kiến trúc sư phải “đóng rất nhiều vai”.

Những góc giản dị bình thường trong nhà mà thiếu quan tâm từ đầu thì sẽ không thể có một ” đề bài” thiết kế chuẩn xác, dễ dẫn đến sắp xếp bừa bộn.

Thực tế cũng có KTS tự tin đến mức tuyên bố “ Chỉ cần anh chị nghe lời em thì sẽ có công trình tốt (!)”. Đây là một lập luận xét về khoa học là mập mờ và mang tính chủ quan.  Nghe là nghe đến mức nào, sao tôi lại phải nghe anh khi mà anh không chịu nghe tôi ? Khi anh chưa kiểm chứng được các vấn đề liên quan đến thực tế diễn ra như kỹ thuật thi công, biến động giá cả, quan hệ láng giềng, tài chính của gia chủ,…thì làm sao có thể đảm bảo sẽ có nhà tốt nhà đẹp với chỉ thuần túy niềm tin ? Thay vào kiểu lập luận đó, người thiết kế nên đóng vai bạn đồng hành với gia chủ, không ai dẫn dắt ai, cũng không bắt ai phải nghe lời ai, mà là tương tác và thỏa thuận. Khí đó trách nhiệm sẽ rõ ràng và việc xây nhà trở thành quá trình điều chỉnh cùng nhau chứ không phải là quãng thời gian chịu đựng lẫn nhau, hay đặt ” niềm tin và hy vọng” để rồi có thể sẽ thất vọng. Có những kiểu thất vọng “bản vẽ đẹp sao thực tế xấu”, hoặc kiểu “tôi không nghĩ là làm ra nhà lại như vậy,…v…v…” thực chất đều do quy trình làm việc thiên về cảm tính.

Nhìn ra thế giới, việc dùng tư duy phản biện trong thiết kế luôn rất cần thiết để các bên “xới vấn đề ” và giảm thiệt hại. Năm 1985, tòa Kim tự tháp bằng kính do KTS. I.Ming Pei thiết kế tại sân giữa Cung điện Bảo tàng Lourve ( Pháp) đã phải làm mô hình gần bằng thực tế ngay tại vị trí sẽ xây để dân chúng Paris “chặt chém, ném đá” chán chê, sau đó phải nhờ ngài thị trưởng can thiệp mới được thi công và trở thành điểm đến quí giá cho Paris. Điều này cho thấy đúng như cố KTS. Zaha Hadid năm 2004 đã khẳng định quan điểm “ Cần thiết cho mọi người hiểu rằng nghề kiến trúc không được phép đi theo lối mòn và không hề dễ dàng chút nào”. Điều này ngày càng hiển thị rõ trong xu hướng hội nhập hiện nay, khi các ngành thiết kế ( quy hoạch- kiến trúc- nội thất – cảnh quan – vật dụng…) ngày càng chuyên sâu và đòi hỏi kiến thức, phương pháp, kỹ năng bài bản , chuyên nghiệp hơn.

Đây không phải là lời hồ nghi vai trò của ( người và hồ sơ) thiết kế trong xây dựng nhà cửa, điều có thể hơn chục năm trước nhiều người còn phân vân, thì nay đã phổ biến và đương nhiên cần có.
Đây cũng không thuộc câu chuyện tôn vinh hay hạ thấp giá trị của thiết kế và người sử dụng thiết kế, vì mọi sản phẩm thời hiện đại đều ít nhiều cần đến thiết kế. Vấn đề đặt ra là: công việc và sản phẩm thiết kế nhà cửa đã được khai thác, sử dụng một cách hợp lý, đúng với bản chất hay chưa.
Hãy thử nghe những mẩu đối thoại lượm lặt đó đây trong quá trình tư vấn – thiết kế – xây dựng để hiểu thêm câu chuyện nêu trên:
– Bạn trên facebook: ” Nhà đẹp quá à, nếu nhà mình làm giống thế mà chỉ thêm hai lầu nữa thôi thì chi phí bao nhiêu vậy, nhắn tin cho mình hay nhé, tuần tới mình khởi công rồi.
– Kiến trúc sư: À, thiết kế của bên em không có phần chi tiết bàn ghế chị ạ, cái đó thuộc thiết kế nội thất, một gói chi phí khác…
– Giám sát thi công: Mai phải đóng trần rồi hả bác, vậy để con kêu bên thiết kế vẽ bản vẽ trần gấp ha!
– Kỹ sư kết cấu: Ủa, vậy anh thuê thiết kế kết cấu móng để làm gì khi anh không hề xem bản vẽ mà chỉ đứng tại chỗ chỉ cho thợ làm ?
…
Vô số các câu hỏi đáp cứ thế qua lại, như hiển nhiên trong công việc thường nhật của vô số công trình lớn nhỏ đang thiết kế và xây dựng, để lại không ít dư vị nếm trải sau đó. Nhiều nhà thiết kế lắc đầu bất lực khi gia chủ dường như không hiểu những gì mình muốn trình bày. Ở đầu bên kia, các gia chủ cũng thắc mắc : ” Chỉ có xấp giấy A 4 mà lấy mấy chục triệu thiết kế phí, trong khi thầu nói sẽ bao thiết kế luôn !’ hoặc ” Chỉnh sửa chút xíu mà sao bên thiết kế cứ làm khó khăn, quan trọng vậy ! “
…
Nói vậy thì cần người thiết kế và bản vẽ thiết kế để làm gì ?
Hóa ra, ngoài các tác dụng hiển nhiên hữu ích cần thiết, đây đó thiết kế vẫn còn bị hiểu sai, dùng sai,  như các trường hợp đơn cử cụ thể:

Dù chỉ với những chất liệu thân thuộc, giản dị như đá mài, gạch bông, quét vôi…nhưng một khi có thiết kế kỹ và thi công đúng sẽ đem lại hiệu quả sử dụng và không gian chỉnh chu.

Bông sắt giếng trời và lan cầu thang được thiết kế tỉ mỉ, nhất quán giúp ngôi nhà trang nhã, nhẹ nhàng.

* Thiết kế cho có, thiết kế ngó chơi : nghe như đùa, nhưng vẫn đã và đang xảy ra. Một bộ phận chủ đầu tư vì nhiều lý do ( bận rộn, xài sang, nghe nói có thiết kế thì … thuê thiết kế, xây nhà vì năm nay nghe nói hợp tuổi …)  nhưng đến lúc lấy hồ sơ rồi vẫn hầu như không xem kỹ, chỉ liếc sơ phối cảnh nội ngoại thất, đến khi bên chuyên môn gọi thì mới bắt đầu xem rồi …phán. Thái độ làm việc kỳ lạ này có thể do chủ đầu tư xem nhẹ thiết kế, cũng có thể bởi những sai phạm thực tế ở xây dựng cầu đường hay công trình ngân sách khiến cư dân nghi ngờ, coi thường thiết kế, cho rằng có thiết kế cũng phát sinh, cũng phải chỉnh sửa khi thi công. Hệ quả là nhiều công ty chỉ chau truốt phần bản vẽ 3D để khách hàng dễ hình dung, coi như vậy là đủ. Dạng thiết kế để ngó này ngày càng xuất hiện nhiều ở các dự án phân lô bán nền, chỉ một mẫu nhà chung với bộ hồ sơ cơ bản, còn phần thiết kế kỹ thuật không đầy đủ, và khi chủ nhà cần chỉnh sửa thì thường là phải thiết kế lại từ đầu.

* Thiết kế để thay đổi: Một tâm lý phổ biến nữa của gia chủ là đánh đồng thiết kế với bản vẽ, nên đưa ra lập luận: lên thực tế rồi tính, giờ nhìn bản vẽ kỹ thuật hoa cả mắt! Vì vậy giai đoạn thiết kế thường bị hối thúc cho nhanh ” ra mấy bản vẽ ” để kịp khởi công đúng ngày giờ đã xem, để né mùa mưa, để thúc tiến độ nhà thầu nhằm tiết kiệm chi phí… Những cái ” để” ấy rất tiếc lại không hợp lý chút nào, vì nếu tin theo phong thủy ngày giờ khởi công thì chính trong phong thủy cũng có đủ cách linh hoạt như khởi công lấy ngày, dọn dẹp mặt bằng rồi làm sau cũng không sao. Còn nếu nhằm tiết kiệm chi phí do tiến độ đẩy nhanh lên được chừng 1 tháng thì lại lợi bất cập hại, vì khi thiết kế nhanh dễ dẫn đến sai sót, và chi phí sửa chữa phát sinh thường kéo dài và hao tốn chẳng kém. Ở những công ty kiêm luôn thi công, bản vẽ thường gần với thực tế, hoặc thực tế quay trở lại ” ép ”  bản vẽ chạy theo các thay đổi ngoài công trường.

* Thiết kế để dùng … sai: Như dùng bản vẽ kiến trúc để làm nội thất, dùng bản vẽ xin phép hoặc bản vẽ sơ bộ đem ra thi công…Việc thiếu sự phân biệt các giai đoạn thiết kế tương ứng với bản vẽ nào ( sơ bộ, kỹ thuật, chi tiết, hoàn công…) khiến gia chủ bị rối, các nhà thầu tay ngang mặc sức tung hoành với …bản vẽ xin phép cũng bởi lý do nhập nhằng hiểu sai về vai trò thiết kế và đọc hiểu bản vẽ.
Việc xác định rõ bản vẽ ngỡ như thuần chuyên môn, thực ra là vấn đề người trong nghề nhiều lúc cũng mập mờ, đơn cử như chuyện tỷ lệ trên bản vẽ. Các bản vẽ 1/500 đến 1/200 là dùng trong quy hoạch, mặt bằng tổng thể, xác định giao thông, khuôn viên đất…, còn tỷ lệ 1/100 đến 1/50 là dùng trong kiến trúc, nhỏ hơn không thể đọc được. Khi sang bản vẽ nội thất thậm chí cần các chi tiết lớn hơn ở tỷ lệ 1/ 25 hay 1/10, 1/5 để thi công chính xác, nếu không có những tỷ lệ thích hợp đó, chắc chắn thiết kế thiếu giá trị thực tiễn, có cũng như không.

* Thiết kế để … lấy ý tưởng: nhà anh B. ở quận 6 đã từng thuê 3 công ty thiết kế ngôi biệt thự của mình để sau đó … chọn mỗi phương án một vài ý hay hay, rồi kêu một nhóm thứ tư đến để … xào nấu các ý tưởng đó lại. Rất cầu kỳ rồng rắn và gây bất mãn với người chuyên môn, đồng thời lại đầy rủi ro, vì một phương án làm ra chưa hề được chỉnh sửa hay trao đổi thấu đáo với chủ đầu tư, thì làm sao như ý, làm sao có thể ” nâng cấp” thành phương án lựa chọn. Cho dù chủ đầu tư dường như xoa tay hài lòng về cách “tập hợp chất xám” này, nhưng thực tế ngôi nhà xây lên theo lối xào nấu mỗi thứ một chút sẽ đầy rẫy các vấn đề cần chỉnh sửa, không có ai chịu trách nhiệm rõ ràng, và người chịu thiệt lâu dài vẫn là chủ nhà.

* Bao thiết kế để nhận thi công: Có một số nhà thầu nhận bao trọn gói công trình từ A đến Z và miễn phí thiết kế, tuy nhiên thực tế khách hàng ham ” khuyến mãi”  đã phải chịu không ít thiệt thòi từ ” chính sách” này. Cụ thể như chị N. bên Nhà Bè vừa xây nhà xong trước tết vừa qua, thầu bao luôn phần thiết kế và đến gần ngày khởi công chị mới được xem hồ sơ tổng quát, còn các bản vẽ chi tiết được cho là ” không cần thiết vì bên em làm lâu nay quen rồi “. Đến khi công trình lên xong phần thô thì chị thấy nhiều chỗ chưa ưng ý, bên thầu xây dựng sẵn sàng chỉnh sửa theo, dĩ nhiên là tính phát sinh! Tổng chi phí phát sinh của chị N. khi xây xong lên đến hơn 400 triệu một cách… hợp lý, bởi rõ ràng chị và ông thầu cùng đứng tại công trường để làm thay vai trò của người thiết kế  !

* Thiết kế có ” phủ ” được hết ? Ở thái cực ” căng thẳng” khác so với kiểu không có thiết kế, nhiều gia chủ lại bắt buộc hồ sơ thiết kế xây dựng phải thể hiện đến từng chi tiết, ví dụ như tủ bếp hay hệ kỹ thuật điện cho nhà thông minh! Điều này khiến anh D, công ty xây dựng K. ở quận 4 rất vất vả mới giải thích cho gia chủ hiểu rằng, bản vẽ thiết kế điện của hồ sơ thiết kế thi công là phần điện cơ bản, còn nếu gia chủ muốn có hệ thống điều khiển thông minh thì cần tham vấn thêm nhà cung cấp để có thiết kế chi tiết. Tương tự, thiết kế bếp trong hồ sơ thi công của công ty kiến trúc là thiết kế phần bố trí và khung xương của không gian bếp, còn chi tiết từng hộc tủ, ván gỗ loại gì, các mẫu mặt đá, tay nắm ra sao… là thiết kế ở bước tiếp theo của nhà thầu nào lo phần bếp. Nhà sản xuất sẽ phải phối hợp với thiết kế kiến trúc, nội thất, thầu xây dựng…để dẫn gia chủ tham quan showroom, đo đạc thực tế, báo giá, chọn gói thiết bị, phụ kiện… thể hiện trong bản thiết kế chi tiết của nhà thầu phần bếp.

Đến đây, nhiều gia chủ sẽ phản đối:  sao mà lắm công đoạn thiết kế thế ! Tôi chỉ muốn giao về một mối, tôi không có thời gian nên tôi chỉ nắm ông kiến trúc sư hay ông nhà thầu mà thôi, còn mấy ông giao tiếp cho ai thì tùy! Cách lập luận này không sai, nhưng không phù hợp với thực tế hiện nay khi thị trường ngày càng đi vào các chuyên ngành sâu và cụ thể. Công ty kiến trúc nào đó có thể có nhưng cũng có thể không phải là công ty sản xuất và thi công kệ bếp hay máy lạnh âm trần hoặc nhà thông minh, cho nên dù có giao hết cho họ, họ vẫn phải tìm kiếm các đối tác cũng như thầu phụ, và các bước thiết kế chi tiết chuyên sâu vẫn phải diễn ra đầy đủ với sự kiểm soát của chủ đầu tư ( hoặc đại diện của chủ đầu tư, hoặc người giám sát) để có được một hồ sơ chi tiết nhằm theo dõi thi công, kiểm soát chất lượng và thanh quyết toán đầy đủ.

Trở lại chuyện sáng mai khởi công mà đêm nay mới vẽ bản vẽ móng, hay ngày mốt đóng trần mà bây giờ chưa hề có thiết kế nội thất. Nếu ai làm được những điều đó, hoặc là chủ nhà không biết gì nên tưởng mấy nét loẹt quẹt là thiết kế, hoặc người thiết kế có năng lực siêu nhiên, hoặc là họ đang làm việc sao chép, nhặt nhạnh ở nhà khác qua, chứ không phải thiết kế nghiêm túc. Một bản thiết kế đàng hoàng có thể chưa độc đáo, chưa như ý chủ nhà, nhưng luôn là sản phẩm của cả một quá trình, và quá trình đó có sự tương tác của các bên, không đơn phương –  đơn độc – đơn tuyến mà thành sản phẩm được. Các nhà thiết kế tâm huyết luôn mong mỏi nếu gia chủ chưa hài lòng thì hãy cùng trao đổi và tạo cơ hội cho họ chỉnh sửa, chứ không nên hành xử theo kiểu ” tôi không ưng nên tôi không trả tiền”, hoặc tệ hơn là ….im thin thít và lặn mất tăm !

Trên thực tế việc dễ dàng tham khảo thông tin qua mạng khiến ít ai chịu thấu hiểu đàng sau những hình ảnh 3D lung linh dễ dàng download về tham khảo đó, đâu là lý do, nguyên nhân đưa đến giải pháp thiết kế như vậy. Nhà người ta và nhà mình có hàng trăm các dữ liệu đầu vào không thể giống nhau, thì làm sao có thể có sản phẩm đầu ra giống nhau được. Tuy nhiên đây là một câu chuyện xin nói trong dịp khác, liên quan đến nếp tư duy trong quy trình thiết kế của giới chuyên môn và khi tương tác với các bên.

Hơn một giáp – 12 năm – trôi qua từ khi sang thiên niên kỷ mới. Những đứa trẻ mới sinh ngày ấy giờ đang vào tuổi teen. Những gia chủ trung niên giờ cũng lo sửa soạn …về hưu, và lại một thế hệ gia chủ mới chuẩn bị xây nhà. Dẫu kinh tế chưa nhiều dấu hiệu khởi sắc, thì nhu cầu có một nơi ăn chốn ở tốt hơn vẫn không bao giờ nguôi lắng.

Khi tập hợp những ngôi nhà ưng ý và chưa ưng ý trong một giáp làm việc vừa qua, khi lần giở những dấu ấn thú vị lẫn dư vị khó nuốt của không ít lần mắc nghẹn trong quan hệ với chủ nhà, gã kiến trúc sư vẫn thấy vang lên trong đầu mình những câu nói ấn tượng. “ Họ đã nói ”, nghĩa là họ đã tuyên bố, xác quyết, hạ quyết tâm hay dằn vặt kiến trúc sư, bắt bẻ hoặc cảm ơn một người hành – cái – nghề giúp họ có được ngôi nhà ưng ý.

Tự xem xét trách nhiệm bản thân, người làm nghề thấy mình có nhiều điều có thể làm được tốt hơn, mà tất cả đều nằm trong cách nghĩ và cách cư xử. Với gia chủ cũng vậy, chuyện “ đã tốt vẫn có thể tốt hơn” chưa khi nào là muộn. Nghĩ khác đi một chút, thay đổi bản thân một chút để đem lại lợi ích nhiều hơn cho mình và nhà mình, như những lời nói chưa bao giờ nhạt phai dưới đây, tại sao không?  Thử xem nào…

1. Nhà đẹp là phải tốn tiền !
Không hoàn toàn thế và cũng không đồng nghĩa rằng nhà tốn ít tiền thì sẽ ít đẹp, thậm chí chưa chắc nhà tốn nhiều tiền mà đã đẹp. Dĩ nhiên, làm đẹp nhà hay đẹp người đều phải bỏ ra chi phí – thời gian – công sức, nhưng vấn đề là tốn thế nào, tốn vào đâu và tốn một lần hay tốn dài dài. Nếu không có hồ sơ thiết kế, không bóc dự toán, không có người giám sát thì có thể giảm một lượng chi phí vào khoảng 5% đến 8% tổng chi phí, nhưng chi phí phát sinh hay đập đi làm lại có thể dao động từ 30% đến vài trăm phần trăm. Ngay cả khi có đủ lệ bộ bản vẽ thì việc kéo dài thời gian thi công thêm vài tháng vì sửa đổi theo ngẫu hứng gia chủ cũng là sự tiêu tốn không nhỏ. Đó là chưa kể đến việc hao tâm tổn trí, nói nôm na là tổn thất tinh thần khó đong đếm cụ thể được.

2. Nhà phố về cơ bản vốn giống nhau, có thể sao chép rồi sửa đổi sao cho hợp!
Phải vậy chăng, khi mà điều này chỉ đúng khi cần làm …giấy phép xây dựng, hay xây nhà trong mẫu quy định tại các khu dân cư mặc đồng phục khỏi nhúc nhích gì cả. Dẫu có là giống nhau, đó mới chỉ thoảng qua cấu trúc mặt tiền bên ngoài, còn phần hoàn thiện, nhất là nội thất, sẽ không thể sao chép, nếu có, chỉ luôn dẫn đến sự lai căng. Phong phú chứ đâu phải phức tạp đến mức không thể làm được, cũng chẳng bao giờ là pha tạp và chắp vá, sao chép hay cải biên vô lối được.

3. Nhà tôi tôi biết mà !
Đúng thế, nhưng đó mới là góc nhìn ” riêng một góc trời” của người trong cuộc, của gia chủ chịu nhiều sức ép về thời gian, chi phí… Khi gia chủ bảo thủ ý kiến riêng, không nghe tư vấn ckiến trúc sư trẻ vì cho rằng họ chưa có kinh nghiệm thì hóa ra rất lãng phí dịch vụ tư vấn- thiết kế, việc khai thác chất xám đã thiếu hiệu quả. Việc lạm dụng phong thủy, đi “coi thầy” lung tung cũng góp phần làm khổ kiến trúc sư mà không phải ai cũng đồng cảm. Nếu gia chủ hiểu biết về các bài trí phong thủy, hãy chuyển hóa thành nhiệm vụ thiết kế đủ sức thuyết phục, chứ không nên ” thỉnh ” đâu về mấy tờ giấy loằng ngoằng rồi quăng cho kiến trúc sư toa thuốc chỉ định vu vơ đó mà chính gia chủ cũng đang còn bán tin bán nghi.

4. Phải thế này mới sang, thế kia mới đẹp !
Ví dụ như xài gỗ tự nhiên mới ấm áp sang trọng, đèn chùm hoành tráng, gờ chỉ bắt chước nét Tây, sập gụ tủ chè gợi nhớ Á đông …Tất cả là những kiểu mẫu, là kinh nghiệm, là ví dụ của …ngày hôm qua. Những ngôi nhà khác biệt, đi trước thời đại, thoát ra khỏi lối mòn tư duy thông thường luôn là trải nghiệm thú vị và sáng tạo mà không có sự lặp lại nào khác có thể so sánh được. Dĩ nhiên, nhà ở không phải là nơi để thể nghiệm hay chạy theo các mẫu mã thời thượng, nhưng các ý tưởng mới lạ luôn cần có người biết nhìn nhận nghiêm túc, thay vì bị ” vùi dập” ngay từ trong trứng nước.

5. Còn phương án nào hay hơn không ?
đây cũng là chuyện phải biết “điểm đến là dừng” trong sáng tạo, biết đủ để làm đúng. Thiết kế một ngôi nhà lớn hay bài trí nội thất căn phòng nhỏ về mức độ nghiêm túc cũng như nấu một bữa ăn, không phải thích món gì, sử dụng liều lượng bao nhiêu cũng được. Luôn có thời lượng vừa đủ cho một món ăn được chín tới, vừa miệng. Trang trí nội thất quá tay giống như nêm nếm gia vị quá nhiều trong khi về cơ bản ngôi nhà vẫn cần đến các yếu tố bền chắc, giản dị, hài hòa và cá tính riêng mà những phương án so sánh theo kiểu thi phương án ” so bó đũa chọn cột cờ” chưa chắc đã đạt được.

6. Có mấy bản vẽ mà sao lâu quá !
Phân biệt được việc vẽ và thiết kế, họa viên và kiến trúc sư ngó vậy mà không dễ vậy. Các bản vẽ xin phép xây dựng mới chỉ tạm thời phân chia công năng và ghi chú kích thước theo quy định, lộ giới, khoảng lùi, chiều cao tầng… Không ai làm móng theo bản vẽ xin phép, và chẳng ai cầm hồ sơ kiến trúc cơ bản mà hoàn thiện được nội thất, nếu không phải pha chế lại theo thực tế. Thiết kế đích thực là công việc vừa mang tính phân tích nhiều dữ kiện, yếu tố, vừa tổng hợp nhiều ràng buộc, cân nhắc, mà nếu không đủ thời gian, cộng sự, kỹ năng cần thiết thì …đúng là chỉ có mấy bản vẽ vô hồn mà thôi. Rất nhiều công trình đầu tư hoành tráng mà vẫn tìm không ra lối đi nhỏ cho người khuyết tật là minh chứng nhỏ cho việc từ bản vẽ đến thiết kế rồi ra thực tế sẽ khác nhau như thế nào.

Sơ sơ vậy mà nghe muốn bùng nhùng cả đầu! Bằng hình thức này hay hình thức khác, ngôn ngữ cửa miệng hay giấy trắng mực đen thì cốt lõi nhất nổi lên qua những câu ” họ đã nói” vẫn là cái tôi của gia chủ, ở đây tạm gọi tên thành “lời cái tôi muốn nói”. Tôi là người bỏ tiền ra, tôi sẽ ở trong ngôi nhà tương lai, tôi có kinh nghiệm sống, tôi cũng từng làm nhà, tôi đã đi nhiều nơi, tôi tham khảo tài liệu không ít…Tất cả những “ tôi ” đó tạo nên hình hài “ngài” gia chủ tự tin, biết mình muốn gì và cần phải làm việc với kiến trúc sư như thế nào, khác với thế hệ gia chủ trước đó (tạm lấy mốc là trước năm 2000) thường hay dùng câu cửa miệng “ tôi không rành, tôi tính làm nhà vài ba tấm, tôi khoái kiểu nhà này kiểu trang trí kia, tùy các anh…”. Xưa rồi Diễm ơi, gia chủ thế kỷ 21 lướt web ào ào đã nâng tầm không chỉ kho tư liệu nhà cửa của họ mà còn thúc giục, kéo đẩy một thế hệ người thiết kế phải vận động theo.

Tất cả những điều đó dù trôi qua theo kiểu “lời nói gió bay” thì  giờ này vẫn không hề tan biến, vẫn nhói lên khi trái gió trở trời, khi ngẫm về cái nghề ” vẽ kiểu nhà” .

Chợt nhận ra những bản vẽ có thể còn tẩy xóa, chỉnh sửa được, nhưng phải chăng đúng là miếng ngon nhớ lâu, đòn đau nhớ đời … chăng ?